Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng không thể thiếu đối với các bảo tàng trên toàn thế giới. Mục đích chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với sự phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm của mình về sự cần thiết của việc thành lập một phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng tại Việt Nam. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng góp vào công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, thu hút công chúng trẻ và hội nhập quốc tế.
Theo kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động ở Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần quan trọng trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.
Một điểm đáng chú ý trong mô hình của Ba Lan là việc trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Những trang thiết bị này giúp thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số. Để lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng, dữ liệu sau khi được xử lý sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa.
Quá trình số hóa và cập nhật dữ liệu là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế. Điều này mở ra nhiều cơ hội cho việc nghiên cứu, truyền thông và quảng bá di sản văn hóa.
Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Điều này giúp hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, hiện nay, hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.
Các chuyên gia cho rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, các bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững. Đây là bước đi quan trọng để hiện đại hóa hoạt động bảo tàng và bảo tồn di sản văn hóa trong thời đại số.
